Spadki

W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego, spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku – zapis windykacyjny. Polega to na tym, że możemy w testamencie już niejako „podzielić” majątek spadkowy i wskazać, że np. córka dostanie złoty naszyjnik, a syn samochód. Możemy w ten sposób zapisać również nieruchomość, prawo majątkowe, a także przedsiębiorstwo (co jest szczególnie ważne dla osób prowadzących działalność gospodarcza, którym zależy na jej kontynuacji po ich śmierci)

Być może wydaje się to oczywiste, jednak zapis windykacyjny jest stosunkowo nową instytucją, wprowadzoną do kodeksu cywilnego dopiero w 2011 r. Wcześniej istniał jedynie tzw. zapis zwykły. Bardzo istotna różnica pomiędzy tymi dwoma instytucjami polega na tym, że zapisobierca zwykły nie dziedziczy zapisanych mu rzeczy, ale musi dochodzić ich od spadkobierców (spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę testamentowego lub ustawowego do spełnienia określonego świadczenia na rzecz zapisobiercy), podczas gdy zapisobierca windykacyjny od razu – na podstawie zapisu windykacyjnego, już w chwili śmierci spadkodawcy nabywa zapisane składniki majątku.

Zapis windykacyjny może być zamieszczony tylko w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.

Testament to tzw. rozporządzenie na wypadek śmierci. Decydując się na sporządzenie testamentu, możemy nie tylko rozdysponować swój majątek (np. córce zapisać biżuterię, a synowi samochód), ale także postanowić o innych istotnych dla nas kwestiach. Możemy przykładowo wskazać, na wypadek kiedy nas zabraknie, że chcemy, aby określona osoba zajęła się naszym małoletnim dzieckiem. Możemy także ustanowić zarządcę majątku, który po naszej śmierci przypadłby małoletniemu dziecku. Co do zasady – sporządzając testament możemy dowolnie podzielić majątek pomiędzy osoby bliskie i nie tylko, pamiętając jednak o instytucji tzw. zachowku.

Uregulowanie za życia spraw majątkowych, które mają znaczenie dla innych członków rodziny, może sprawić, że wyeliminujemy lub co najmniej znacznie ograniczymy ryzyko, że nasi spadkobiercy, kolokwialnie mówiąc, nie dogadają się po naszej śmierci. O sporządzeniu testamentu powinny pomyśleć w szczególności osoby prowadzące działalność gospodarczą. W skrajnych przypadkach, dobrze sporządzony testament może być jedyną szansą na kontynuowanie działalności po śmieci spadkodawcy.

Co do zasady, testament można sporządzić samemu – napisać w całości pismem ręcznym, podpisać i opatrzy datą, lub u notariusza (w formie aktu notarialnego). Tej drugiej formy wymagają np. testamenty z zapisem windykacyjnym.

Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma „chronić” osoby najbliższe spadkodawcy przed dowolnym rozporządzeniem przez niego swoim majątkiem. Chodzi mianowicie o to, że z jednej strony spadkodawca ma pełną swobodę co do tego, jak rozporządzi swoim majątkiem – np. można postanowić, że cały majątek zapisze się sąsiadowi, z pominięciem najbliższej rodziny. Z drugiej jednak strony, istnieje coś takiego jak dziedziczenie ustawowe i krąg spadkobierców ustawowych – przepisy przewidują, kto dziedziczy po spadkodawcy w sytuacji, kiedy nie zostawi on testamentu. Przykładowo – w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Zatem gdyby spadkodawca, który posiada żonę i dzieci, zapisał wszystko sąsiadowi – jak w powyżej powołanym przykładzie – żonie i dzieciom przysługiwałby zachowek, czyli połowa wartości udziału, który przysługiwałby im w spadku w razie dziedziczenia ustawowego. Gdyby któryś ze spadkobierców ustawowych był małoletni albo trwale niezdolny do pracy – wysokość zachowku wynosiłaby dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Istotne jest to, że krąg osób uprawnionych do zachowku jest zamknięty – zachowek przysługuje jedynie zstępnym (dzieci, wnuki, itd.), małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, ale już np. nie rodzeństwu.